Ngôn ngữ lập trình JavaScript vừa chính thức đánh dấu cột mốc 30 năm tồn tại và phát triển kể từ khi được công bố vào năm 1995. Từ một khởi đầu khiêm tốn, giờ đây nó đã trở thành “trái tim” vận hành đại đa số các trang web hiện đại trên toàn thế giới, cũng như là nền tảng cho vô số dự án máy chủ và máy tính để bàn. Mặc dù đã trở thành một trong những tiêu chuẩn cốt lõi không thể thiếu của lập trình web, nhưng ít ai biết rằng đằng sau sự thành công đó là cả một lịch sử phát triển ly kỳ, những hiểu lầm thú vị và cả những tranh chấp pháp lý về thương hiệu vẫn chưa được giải quyết triệt để cho đến tận ngày nay.
Sự ra đời thần tốc và sự thống trị tuyệt đối
Quay ngược thời gian về 30 năm trước, hai ông lớn công nghệ thời bấy giờ là Netscape và Sun Microsystems đã bắt tay nhau để giới thiệu JavaScript như một ngôn ngữ kịch bản đa nền tảng mới, với mục tiêu xây dựng các ứng dụng internet phong phú. Cha đẻ của ngôn ngữ này, ông Brendan Eich, đã tạo ra công nghệ này trong một cuộc chạy đua marathon về lập trình kéo dài vỏn vẹn chỉ 10 ngày khi ông đang làm việc tại Netscape. Thật khó tin khi một công nghệ được “xào nấu” vội vã trong chưa đầy hai tuần lễ lại có thể trở thành nền móng vững chắc cho cả thế giới internet sau này.
Ngày nay, theo các số liệu thống kê, JavaScript đang được sử dụng bởi khoảng 98,9% tổng số các trang web trên toàn cầu. Đây là một con số thống trị gần như tuyệt đối. Tuy nhiên, nếu nhìn lại lịch sử, mọi thứ hoàn toàn có thể đã rẽ sang một hướng rất khác nếu không có những quyết định chiến lược và cả những sự tình cờ của định mệnh.
Ban đầu, ông Brendan Eich thiết kế JavaScript với mục đích mang lại một cấp độ tương tác mới cho các trang web, giúp chúng trở nên sinh động hơn thay vì chỉ là những văn bản tĩnh nhàm chán. Đồng thời, ngôn ngữ này cũng phải đảm bảo yếu tố dễ tiếp cận cho cả những lập trình viên chuyên nghiệp lẫn những người nghiệp dư. Để làm được điều này, ông đã lấy cảm hứng từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm phương ngữ Scheme của ngôn ngữ Lisp, ngôn ngữ Self và một số công nghệ khác.
Câu chuyện “bình mới rượu cũ” và sự nhầm lẫn với Java
Một trong những giai thoại thú vị nhất trong lịch sử công nghệ chính là cái tên JavaScript. Vào thời điểm đó, Sun Microsystems đã thành công trong việc gắn kết JavaScript với Java, mặc dù về bản chất, hai ngôn ngữ này khác nhau một trời một vực. Như biên tập viên Benj Edwards đã từng hóm hỉnh nhắc nhở chúng ta trên trang tin Ars Technica rằng, điểm chung duy nhất giữa JavaScript và Java cũng giống như điểm chung giữa “car” (xe hơi) và “carpet” (tấm thảm). Chúng có vẻ giống nhau về mặt ngữ nghĩa nhưng công năng và cấu tạo thì hoàn toàn chẳng liên quan gì đến nhau.
Vào thập niên 90, Sun Microsystems đã quảng bá Java như một công cụ mạnh mẽ để xây dựng các ứng dụng doanh nghiệp phức tạp. Trong khi đó, JavaScript được định vị là sinh ra để bổ trợ cho Java, chuyên xử lý các tác vụ nhỏ hơn ở phía máy khách (client-side). Ba mươi năm sau nhìn lại, những ứng dụng nhỏ chạy bằng Java (Java applets) đã may mắn biến mất gần như hoàn toàn khỏi nền tảng web do sự nặng nề và kém bảo mật. Ngược lại, “kẻ làm nền” JavaScript lại sống sót và vươn mình mạnh mẽ, hiện diện ở khắp mọi nơi.
Tuy nhiên, cũng cần phải công bằng rằng Java vẫn nằm trong top những ngôn ngữ lập trình hàng đầu thế giới hiện nay. Dù không còn là vua của các trang web, nhưng Java vẫn là lựa chọn số một cho các phần mềm doanh nghiệp, các dịch vụ phụ trợ (backend services) và các hệ thống quy mô lớn.
Về cái tên, ban đầu ông Eich muốn đặt tên cho đứa con tinh thần của mình là “Mocha”. Sau đó, Netscape đã đổi tên nó thành “LiveScript” trong một thời gian ngắn trước khi chốt lại cái tên “JavaScript” như chúng ta biết ngày nay. Ngôn ngữ này được công bố lần đầu vào tháng 12 năm 1995 và đạt bản phát hành 1.0 chính thức vào tháng 3 năm 1996. Các kỹ sư của Netscape đã liên tục tinh chỉnh JavaScript theo thời gian, và người dùng internet thế hệ đầu tiên đã được trải nghiệm những tính năng sơ khai của nó thông qua trình duyệt Netscape Navigator huyền thoại.
Di sản, tiêu chuẩn hóa và cuộc chiến pháp lý
Trước khi Microsoft tích hợp Internet Explorer vào Windows 9x trong nỗ lực thống trị thế giới web, trình duyệt độc quyền của Netscape là tiêu chuẩn thực tế để lướt internet thời kỳ đầu trên những chiếc máy tính chạy chip Pentium. Dù ngày nay Netscape và Navigator đã lùi xa vào dĩ vãng, nhưng di sản mà họ để lại là JavaScript thì vẫn đang vận hành các trình duyệt, các nền tảng phát triển và cả các khung phần mềm phía máy chủ cho các ứng dụng đám mây hiện đại.
Theo thời gian, JavaScript cuối cùng đã trở thành một tiêu chuẩn công nghiệp thông qua các thông số kỹ thuật ECMAScript, với ECMA là viết tắt của Hiệp hội các nhà sản xuất máy tính châu Âu. Đây là bước ngoặt quan trọng giúp ngôn ngữ này có được sự thống nhất và ổn định để phát triển rực rỡ như ngày nay.
Tuy nhiên, không phải mọi thứ đều suôn sẻ. Thương hiệu “JavaScript” đã và đang châm ngòi cho những xung đột pháp lý dai dẳng giữa tập đoàn Oracle và cộng đồng rộng lớn các nhà phát triển JS. Oracle được cho là đã thâu tóm quyền sở hữu đối với cái tên JavaScript sau khi mua lại Sun Microsystems vào năm 1997. Điều đáng nói là dù nắm giữ cái tên, nhưng Oracle lại không có đóng góp ý nghĩa nào cho sự phát triển của ngôn ngữ này.
Cộng đồng lập trình viên JS từ lâu đã mong muốn đòi lại quyền tự do sử dụng cái tên “JavaScript” một cách chính danh, nhưng phía Oracle cho đến nay vẫn chưa hề tỏ ra có ý định sẽ nhượng bộ hay trao lại quyền này. Dẫu vậy, dù được gọi bằng cái tên nào hay ai nắm giữ thương hiệu, không ai có thể phủ nhận vai trò xương sống của JavaScript đối với thế giới internet hiện đại trong suốt 30 năm qua.
